• Wanneer begon het zoenen

    Elke zichzelf serieus nemende krant besprak deze week een recente publicatie in het tijdschrift Evolution and Human Behaviour over de evolutie van het zoenen. Engelse en Amerikaanse onderzoekers hebben alle gegevens over het zoenen van apen en andere zoogdieren bij elkaar geraapt en daaruit afgeleid wanneer het is ontstaan. Ze komen dan op 21 miljoen jaar geleden. Het is een oud kenmerk van de mensapen, hoewel niet alle mensapen het doen. Maar zeer waarschijnlijk deden ook de voorouders van de mens het al. Maar wat is de functie? De onderzoekers proberen een verband te leggen met het seksuele systeem van de diersoorten, maar daar komen ze niet uit. Ze konden natuurlijk niet weten dat ik al jaren geleden een column geschreven heb over de evolutie van het tongzoenen. Dat stukje herhaal ik hier even; het verscheen op 23 september 2011 in het Noord-Hollands Dagblad en is ook te vinden in mijn boekje “Het meisje, de vrek en de cicade”, verschenen in 2012.

    Tongzoenen

    Iemand van Radio 1 belde me op: of ze me voor het programma “Wakker Nederland” mochten interviewen over de biologische betekenis van het tongzoenen. “Welja”, zei ik. Ik had die dag geen erg drukke agenda.

    Al spoedig stond er een interviewster voor de deur. Een bloedmooie meid, stagiaire, zei ze, met wie je dat tongzoenen zo in de praktijk zou willen brengen, maar daar was ze natuurlijk niet voor gekomen.

    “Tongzoenen is eigenlijk een soort braken” zei ik. Het meisje schoof haar stoel een beetje achteruit.

    Je moet het je zo voorstellen: Veel dieren nemen het voedsel dat ze voor hun jongen verzamelen mee in hun krop of hun maag en braken het vervolgens uit in de mond van hun jonkies als ze op het nest komen. Het is vooral bekend van vogels, zoals de aalscholver, maar het komt ook voor bij zoogdieren, bijvoorbeeld jakhalzen. Het braken in elkaars mond is geen onbekend verschijnsel in de biologie.

    Nu is braken heel wat anders dan tongzoenen, natuurlijk, maar het zou daar wel uit ontstaan kunnen zijn. Als een moeder voedsel opbraakt voor haar kinderen maakt haar mond contact met die van de kinderen. Het is een intiem moment waarbij zowel ouder als kind een sterke beloning ervaren, want het kind krijgt voedsel en de ouder ziet dat het kind tevreden is. Daardoor kun je je voorstellen dat iemand aanraken met de mond sterk verbonden werd met intimiteit en beloning. Zo kon het tongzoenen ontstaan als onderdeel van het liefdesspel, waarbij beloning en intimiteit ook erg belangrijk zijn.

    De relatie tussen tongzoenen en braken wordt ook door andere biologen gelegd, dus ik zat wel veilig vond ik. Maar terwijl het interview vorderde en ik het meisje af en toe aankeek begon ik meer en meer te twijfelen. Op de een of andere manier vond ik het ongepast om tegen zo’n schoonheid een verhaal af te steken over braken.

    Toch ging ze tevreden naar huis. Maar ik bleef zitten met twijfels en begon erover door te denken. Als de biologische grondslag voor het tongzoenen een evolutionair oud gedrag is dat een nieuwe betekenis heeft gekregen, verwacht je dat gedrag in een oervorm aan te treffen bij de voorouders van zoogdieren en vogels, de reptielen. Maar dat is niet het geval. Bovendien: bij de zoogdieren die het meest aan ons verwant zijn, de knaagdieren, zie je helemaal geen braakgedrag. Het lijkt er dus op dat het zoenen een nieuw en recent gedrag is, dat pas is ontstaan bij de mensapen.

    Misschien is het tongzoenen te zien als een test op vriendschap. In het dierenrijk zie je vaak dat voorafgaande aan een paring de partners allerlei omzichtige bewegingen maken om er zeker van te zijn dat de ander je niet ziet als een vijand die een klap kan krijgen of opgegeten moet worden. Dat tongen van ons kan ook zo’n functie hebben. Als je iemand je tong geeft, nota bene in zijn of haar mond, maak je jezelf heel kwetsbaar. Als dat zonder ongelukken goed gaat moet de ander je wel aardig vinden. Je weet dan dat je een paar stappen verder kunt gaan in de toenadering.

    Maar aan Wakker Nederland had ik het standaardverhaal over het braken verteld. Toch heb ik geen poging gedaan de uitzending te verhinderen. Het programma wordt ’s nachts uitgezonden, als zowel het tongzoenen als het braken een hoogtepunt bereiken, dus ik dacht dat mijn verhaal wel mooi aansloot bij de belevingswereld van de luisteraar.

    P.S. Ik moet me verexcuseren voor de nogal stereotypische manier waarover ik over de journaliste schreef (in 2011). Ik heb het stuk wel aan haar laten lezen en ze vond het alleen maar erg grappig, daarom dacht ik indertijd dat het kon.

recente columns

Nieuw: Het menselijk lichaam in 50 verhalen

Lees de geschiedenis van het menselijk lichaam: vijftig organen, van tenen tot prefrontale cortex, van balzak tot zwezerik. Wanneer zijn ze ontstaan, hoe zijn ze door evolutie veranderd en hoe werken ze? Maak kennis met het zoogdier, het reptiel, de vis en de worm in ons lichaam. Afwijkingen, ziektes en onhandigheden, ze hebben allemaal een evolutionaire achtergrond. Een nieuwe canon van de mens. Uitgeverij Balans/VU University Press, ISBN 978 94 638 2432 3, 304 pagina’s, € 26,95.

Recente columns

Eerstvolgende lezing

26 november 2025
Boek-interview met Alexander Reeuwijk

Boekhandel ’t Pakhuys organiseert een interview over mijn boek met Alexander Reeuwijk. woensdag 26 november in de Doopsgezinde Vermaning, Jan Nieuwenhuizenplein 6, Edam, aanvang 19:45, entree € 5,-.

Nico van Straalen

info@nicovanstraalen.nl